Tổ Đình Phi Lai – xã Núi Voi, huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang
Tổ đình Phi Lai Tọa lạc dưới chân một ngọn núi nhỏ có tên Kỳ Hương, khi xưa thuộc làng Tú Tế – Doi Bà Khẹt (địa danh của dân tộc Khmer) huyện Tịnh Biên tỉnh Châu Đốc. Nay là ấp Núi Voi huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang.
Tiên khởi nơi đây là vùng đất hoang sơ gần biên giới Campuchia, nơi cư dân giữa hai dân tộc Việt Nam và Campuchia cùng chung sống hài hòa. Do đó mà tại đây ngoài một số chùa Nam Tông của Phật giáo Khmer cũng có ngôi chùa Bắc Tông đơn sơ mái tranh vách đất có tên là Phi Lai Cổ Tư do dân làng Tú Tề thành lập năm 1786.
Vào khoảng đầu thế kỷ 20 năm 1900, trên bước đường du hóa Tổ sư Chí Thiền đã trụ tích tại nơi đây để kiến lập đạo tràng hoằng truyền Phật pháp.
Tương truyền ban sơ ngài đã đi về núi Cấm và trước đó Phật Thầy Tây An có báo mộng cho các đệ tử của mình biết là sẽ có một vị Cao Tăng sắp về đến đây, các con chuẩn bị mà tiếp đón.
Sau 3 ngày chờ đợi (tức vào đêm thứ 3) mà vẫn không thấy có ai xuất hiện mọi người đang bàn tán: không lẻ Thầy mình báo mộng sai! Nhưng lúc này Tổ đã có mặt ở chân núi Cấm, bởi trãi qua lộ trình xa xôi vất vả nên Tổ có ý định tìm chỗ để nghỉ chân.
Chợt thấy có ánh đèn le lói từ căn nhà lá, Tổ đã đến xin được tá túc qua đêm, khi Tổ vừa đến nơi, mọi người có mặt đều rất vui mừng vì người mà họ đang chờ đợi đã xuất hiện.
Ban đầu Tổ ở tại núi Cấm (nơi vị trí chùa Vạn Linh hiện nay) suốt trong 3 tháng, thời gian sau đó các hương chức cùng dân làng Tú Tề đã đến nơi để cung thỉnh Tổ về ngôi Chùa Phi Lai, lúc bấy giờ nơi này còn rất hoang sơ, vào năm 1900.
Tại ngôi chùa lịch sử này, năm 1903 Hòa Thượng đã có dịp hội kiến cùng với Cụ Phan Bội Châu và có lời căn dặn như sau: “Phàm muốn làm việc gì bí mật, có bàn bạc với nhau, chỉ nên ở giữa trời xanh, ngày trắng, hoặc ở nơi đồng trống đường to, không nên ở chổ đêm khuya nhà kín, tai mắt mình không thể phòng xa được, chỉ làm thêm cơ hội cho những ai muốn rình xét”.
Bước đầu nơi chốn biên thùy xa xôi cách trỡ, mọi điều kiện đều thiếu thốn khó khăn, nhưng với tinh thần kiên trì, nhẫn nại kết hợp với phương tiện khéo léo mà Tổ đã tạo dựng được thiện cảm sâu sắc với các hương chức trong làng và sự qui phục của dân chúng tại địa phương mà Ngài đã thành lập được các nông trại để tổ chức canh tác tạo được nguồn thu nhập đáng kể, Tổ còn cho mua bán khoai, muối để có huê lợi tích góp tạo nên kinh phí xây dựng chùa và phần nữa để giúp đỡ cho dân nghèo khi lâm cơn hoạn nạn.
Dần dần với uy đức và đạo hạnh sáng ngời của Tổ đã vang xa nên tứ phương Tăng tục đã qui tụ về dưới chân Ngài để cầu xin được tu học, chính vì thế mà ngôi già lam trang nghiêm tú lệ đã được hình thành.
Theo các bậc tiền bối kể lại thì chùa Phi Lai khi ấy được kiến tạo trên một khu đất gần 2 mẫu. Riêng phần kiến trúc xây dựng được dàn trải trên hàng nghìn mét vuông đất. Các công trình vừa chính và phụ đếm được trên 20 hạng mục.
Vào năm (1915 – 1930) Chùa Phi Lai còn là nơi hội tụ của các vị Hòa Thượng trong phong trào chấn hưng Phật giáo Việt Nam như: Miền Nam có HT Khánh Hòa, HT Khánh Anh, HT Huệ Quang, HT Pháp Hải… Miền Trung có HT Vạn Ân Chùa Hương Tích Phú Yên, HT Phổ Tuệ Chùa Tịnh Lâm Bình Định, HT Chơn Niệm Chùa Trùng Khánh Phan Rang…đã tập hợp về đây để tổ chức các Đại Giới Đàn, khóa An cư Kiết hạ và các lớp học gia giáo.
Ngày rằm tháng 2 âm lịch năm 1933 Tổ viên tịch HT Thích Thiện Minh Húy Hồng Pháp trưởng tử của Tổ kế nghiệp Trụ trì.
Vào năm 1945 do biến cố thời cuộc nên chùa Phi Lai bị thiêu hủy hoàn toàn trong biến cố này cố Hòa thượng Thích Thiện Minh trưởng tử của Tổ, đồng thời là Trụ trì chùa Phi Lai cũng đã viên tịch.
Theo lời kể lại của cố Hòa thượng Thích Thiện Thành Trụ trì chùa Phi Lai thì ngọn lửa thiêu hủy Chánh Điện Chùa Phi Lai và các công trình phụ cháy gần 1 tuần mới hoàn toàn tắt hẳn!
Năm 1947, trước sự hoang tàn đổ nát của ngôi Tổ đình, chư tôn đức trong Tông phong đứng đầu là cố Hòa thượng Thích Thiện Tòng (chùa Trường Thạnh Sài Gòn) và Ni trưởng Diệu Kim (chùa Bảo An – Cần Thơ) hiệp cùng môn phong pháp quyến đã hợp sức vận động tài chánh để tái thiết ngôi Tổ đình trên nền của Chánh Điện cũ, nhưng quy mô kiến trúc thì khiêm tốn hơn nhiều so với công trình mà Tổ xưa đã xây dựng các phế tích còn sót lại rải rác trong khuôn viên chùa đã minh chứng cho qui mô của công trình ngày trước.
Từ năm (1954 – 1975) sau khi Chùa Vạn Linh Núi Cấm bị chiến tranh phá hủy, HT Thích Thiện Thành Trưởng tử Hòa Thượng Thích Thiện Quang – Hồng Xứng Trụ trì Chùa Vạn Linh đã tản cư về Chùa Phi Lai và Trụ trì cho đến ngày giải phóng miền nam thống nhất đất nước 1976.
Năm 1981 Giáo hội Phật giáo Việt Nam được thành lập thì các tỉnh hội cũng lần lược ra đời, trong đó có tỉnh hội Phật giáo tỉnh An Giang, do khó khăn về mặt nhân sự và vùng biên giới nên từ năm 1983 – 1992 chỉ thành lập được Ban Trị sự lâm thời Phật giáo Tỉnh An Giang. Đến năm 1993 mới tổ chức Đại hội và sau đó chính thức thành lập Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam Tỉnh An Giang.
Để quản lý Cơ sở tự viện trong tỉnh lúc đó chùa Phi Lai thuộc Huyện Tịnh Biên thuộc Tỉnh hội Phật giáo tỉnh An Giang. HT Thích Thiện Tấn Trưởng tử HT Thích Thiện Thành vì tuổi cao sức yếu, nên ngày 18/12/1992 đã bàn giao Chùa Phi Lai lại cho Ni Sư Diệu Tâm, (Lệ Lai) Thường gọi là Ni Sư Hồng Đắc là đệ tử HT Thiện Thành đảm nhận chức vụ Trụ trì Chùa Phi Lai từ năm 1992 – 2012. Do tuổi cao sức yếu nhất là phải quản lý điều hành Phật sự cở sở Phật giáo Tỉnh An Giang trong thời kỳ hội nhập và phát triển, thế nên thông qua đề nghi của Ban đại diện Phật giáo huyện Tịnh Biên sau này là Ban Trị sự về việc chính thức bổ nhiệm ĐĐ Thích Thiện Căn đảm trách vai trò trụ trì Chùa Phi Lai từ năm 2012 cho đến nay.
Trải qua những năm tháng thăng trầm và biến cố của lịch sử gần 300 năm, đến nay chùa Phi Lai đã xuống cấp trầm trọng và hư dột nhiều nơi. Để đáp ứng theo nguyện vọng thiết tha mong đợi của hàng môn nhơn pháp quyến và bổn đạo Phật tử khắp nơi, Ban trùng tu Tổ đình Phi Lai đã được thành lập, do Hòa thượng Thiện Nhơn làm Trưởng ban, cùng chư tôn đức trong tông môn đồng phát tâm đại trùng tu ngôi Tổ đình để báo đáp phần nào ân đức sâu dầy của chư liệt vị Tổ Sư đã dày công tạo lập, đồng thời cũng đóng góp một thắng tích lịch sử cho tỉnh nhà.
Ngày 15/2/Mậu Tuất 2018 nhân dịp lễ húy kỵ lần thứ 85 của Tổ sư Chí Thiền Ban trùng tu đã chính thức làm lễ động thổ để trung tù tu lại Tổ đình Phi Lai. Qua một năm thi công hạng mục ngôi chánh điện đã được khánh thành giai đoạn 1 với quy mô:
1/ Khu Chánh điện:
– Quy mô 01 Trệt + 01 Lầu + 07 mái Cổ Lầu
Chiều dài 58.8 m x chiều ngang 33.4 m
– Diện tích tầng trệt: 1.963m2.
– Tổng diện tích sử dụng 2 tầng: 3.927m2.
– Tổng chiều cao công trình là: 36,5m (gồm kim tháp bằng đồng 8m)
+ Tầng trệt thiết kế khu Trai đường + phòng nghỉ chư Tăng.
+ Tầng 2 thiết kế khu Thờ tự, Bao gồm 03 gian Tiền điện, Chánh điện, Hậu Điện (khu thờ Tổ) Liên kết 03 gian mái, Gian Tiền điện có 02 mái cồ lầu , Gian giữa là chánh điện có 05 mái cổ lầu kết hợp thành kim tháp bằng đồng mặng 03 tấn cao 8m, Liên kết gian sau là khu thờ Tổ có 03 mái Theo kiến trúc Chùa Việt Nam.
2/ Khu Lưu niệm: Là khu lưu các Tượng Phật từ thời Tổ Phi Lai- Chí Thiền tới nay.
– Quy mô 1 Trệt + Mái ngói
Chiều dài 15.4 m x chiều ngang 11.4 m
– Tổng diện tích sử dụng 175.5m2.
– Tổng chiều cao công trình là: 11,5m
(Giáo hội Phật Giáo Việt Nam)
Hình ảnh: Lâm Ngọc Thái
